Kort nadat Mark Rutte de Nederlandse lockdown aankondigde, ging ik in social media lockdown. Ik merkte dat ik moeite had met de mate waarin mijn medelanders de maatregelen tegen de verspreiding van COVID-19 omarmden. De eerste week ging het nog wel. De manieren waarop iedereen het voor elkaar dragelijk probeerde te maken waren ontroerend. Maar het viel me op dat vrijwel niemand vraagtekens leek te hebben bij de nogal draconische regels waaraan we ons opeens moesten houden. Hoe meer verhalen ik hoorde van vereenzamende ouderen en mensen die niet bij hun vreselijk zieke geliefden of overledenen mochten, hoe meer het ging schuren. Was dit niet een geval van een middel dat erger was dan de kwaal?
Je houdt je aan de regels of je bent een moordenaar, een tussenweg bestaat niet
De beschikbaar komende statistieken bevestigen dit idee. Maar ondertussen is het ook duidelijk dat er in het publieke debat weinig tot geen ruimte is voor tegengas. De media hebben een front gevormd om een eensgezinde boodschap te verkondigen. Sociale media censureren actief en verwijderen elk tegengeluid. Officieel gaat het alleen over wanneer de maatregelen weer versoepeld kunnen worden, niet over of ze sowieso doelmatig waren en zijn. Iedereen die het waagt de proportionaliteit van de – al dan niet intelligente – lockdown te betwijfelen word min of meer uitgemaakt voor moordenaar. Of in het gunstigste geval een domoor die het gewoon niet snapt.
Ik denk echter dat juist degenen die zonder enig vraagteken de instructies opvolgen hun gezonde verstand hebben uitgeschakeld. Dat is de enige manier waarop ik kan verklaren dat kinderen niet de verzorgingshuizen bestormen waarin hun ouders gedwongen worden afgezonderd, mensen het accepteren dat ze hun partner niet eens de hand mogen vasthouden terwijl hij voor zijn leven vecht of zich de rituelen die een afscheid dragelijk maken laten ontzeggen. Ik weet zeker dat dit zelfs slachtoffers vergt. De mens is een sociaal wezen en juist de aanwezigheid van naasten kan het verschil tussen leven en dood betekenen als iemand op het randje balanceert. Dat is al ruimschoots aangetoond voor andere ziektes en er is geen reden om aan te nemen dat dit voor deze ziekte niet geldt.
Vechten tegen een virus
Hoe komt het dat het overgrote deel van de mensen het zomaar pikt dat hun vrijheid hen wordt afgenomen in ruil voor (schijn)veiligheid? Dat er zo wordt ingezoomd op één aspect van een mensenleven dat al het andere moet wijken? Dat men het normaal vind dat allerlei verworvenheden, zoals integriteit van lichaam en huis en recht op privacy en zelfbeschikking, worden afgepakt uit naam van het zogenaamd grotere goed?
In dit hele debat wordt één ding overduidelijk. Mensen hebben moeite met het feit dat ze sterfelijk zijn. De dood zou een normaal onderdeel van het leven moeten zijn, maar is het niet. Het idee ziek te worden, dood te gaan, jaagt ons zo’n angst aan dat we in de overlevingsstand schieten en niet meer zelf kunnen nadenken. We geven er zonder aarzeling voor op wat ons menselijk maakt. Het een arm om elkaar heen willen slaan. Het zelf voor elkaar willen zorgen. Het samen lachen, maar zeker ook samen huilen. Het coronavirus wordt gezien als een vijand die ten koste van alles bestreden moet worden. Letterlijk. De retoriek van politici doet je denken dat we in oorlog zijn. Maar dat is niet zo. Er waart een virus rond. Een nieuw virus, dat klopt. Maar een virus desalniettemin.
Negativity bias zorgt dat we in de overlevingsstand schieten
Ik zie het leed op micro niveau. Het is een leed dat er altijd is, dagelijks, maar normaal niet door iedereen gezien wordt. Elke dag krijgen mensen te maken met dierbaren die overlijden en elke dag is dat vreselijk voor degenen die het treft. Nu wordt dat leed op microniveau uitvergroot tot macrolijden. Het komt breed uitgemeten via de kranten en televisieschermen onze huizen en hersenen in. Onze neiging om daar primair op te reageren – zoek maar eens op negativity bias – zorgt dat we hierdoor in de overlevingsstand gaan. Dat is hetgeen dat anders is. Niet de dodelijkheid van het virus. Die is niet groter dan een heftige influenzagolf.
En dat komt niet door de dwangmaatregelen. Kijk maar naar Zweden. Daar is geen lockdown geweest, men heeft er geen schrikbarende dodentallen gekregen en zit nu tegen de door onze overheid zo begeerde groepsimmuniteit aan. De besmettingspiek in het Verenigd Koninkrijk was voor het begin van hun lockdown. Hetzelfde geldt voor China. Als je wat dieper in de statistieken duikt, wordt duidelijk dat we te maken hebben met een wereldwijde pot paniekvoetbal.
Angst voor het virus en angst voor de buren
Ik kan me niet voorstellen dat iedereen, die hun medemensen momenteel argwanend bekijkt, kritisch naar de beschikbare informatie gekeken heeft. De angst regeert duidelijk. De angst om ziek te worden, zelfs dood te gaan. Maar ook de angst om uit de rij te lopen en voor moordenaar uitgemaakt te worden. Angst voor de buren. Bij een familielid in de straat werd een verjaarsbijeenkomst gerapporteerd door de overbuurvrouw. Een knippende kennis werd aangegeven door zijn directe buur. Iedereen werd flink beboet.
Het wrange is dat een totale lockdown niet eens nodig was om onze kwetsbaren te beschermen. Efficiënter was geweest om de bewuste groep te isoleren, afdoende maatregelen te nemen om hun isolatie te faciliteren en de rest hun goddelijke gang te laten gaan om zo groepsimmuniteit te bereiken. Als de kwetsbaren dat tenminste willen. Want wat zo erg is: veel van die zogenoemd kwetsbaren willen helemaal niet geïsoleerd worden. We hebben het relatief vaak over mensen die in de laatste fase van hun leven zitten en vooral nog zo vaak en veel mogelijk hun familie en vrienden willen zien.
De keuze voor kwaliteit van leven wordt ons ontnomen
Sommigen begonnen de lockdown in een hospice, wetende dat ze er eenzaam gingen sterven. Anderen waren al dementerend en zijn door het wegvallen van vertrouwde patronen en gezichten versneld afgetakeld. Kwaliteit van leven wordt opgeofferd voor enkele maanden extra. Als het meezit. Velen van deze ouderen gaan namelijk alsnog gewoon dood tijdens de lockdown, aan of met het virus, maar nu helemaal alleen. Degenen die ik sprak waren het er eigenlijk allemaal over eens: van hen hoefde het niet. Ze hadden liever nog een leuk en fijn leven. Dan maar het risico lopen op overlijden. Maar die keuze krijgen ze niet. Niemand krijgt die keuze.
Niet de keuze om je niet af te zonderen, maar ook niet de keuze om je wel te isoleren. Het wordt opgelegd. En daarmee is onze autonomie aangetast. Ons vermogen om op basis van uitgebreide informatie een weloverwogen keuze te maken die ingrijpt op ons leven.
Laten we ons leven bepalen door angst voor de dood?
En hoe gaat dit verder? Gaan we nu elke zoveel maanden braaf binnen zitten zonder vragen te stellen? Gaan we ons laten volgen door de overheid, iets waar we tot nu toe zo fel op tegen waren? Gaan we zonder protest toezien hoe wetgeving om de aantasting van onze grondrechten zonder noodtoestand te legitimeren er met spoed wordt doorgesluisd? Gaan we straks zonder enige vragen een spuit in onze poot laten zetten met daarin een middel dat met geen enkele mogelijkheid getest kan zijn op lange termijn effecten? En nee, ik ben geen anti-vaxxer, maar ik ben wel van het degelijk, dubbelblind testen van medicijnen op veiligheid, voordat ze mijn lijf binnenkomen. Dat is gezond verstand.
En waar stopt het dan? Op basis van de logica die dicteert dat het coronavirus om dit soort maatregelen vraagt, ligt de weg open naar het verbieden van andere zaken uit naam van het algemeen belang.
Wie vrijheid opgeeft voor veiligheid leeft eigenlijk niet
Gaan we dit leven, waarvan we er maar één hebben, laten bepalen door de angst om gewond of ziek te worden en dood te gaan? Ik heb zoveel vragen die momenteel niet gesteld mogen worden, maar die essentieel zijn in het debat over hoe wij willen leven. Kunnen we het er alsjeblieft over hebben en niet net doen alsof deze maatschappelijke en ethische vraagstukken er niet zijn?
Benjamin Franklin, politiek filosoof en één van de grondleggers van de Verenigde Staten, sprak ooit de wijze woorden: ‘Zij die bereid zijn essentiële vrijheden op te geven om een beetje tijdelijke veiligheid te verkrijgen, verdienen noch vrijheid, noch veiligheid.’ Ik voeg daaraan toe dat wie vrijheid opgeeft voor veiligheid eigenlijk niet leeft.
Een hartelijke groet van je vriendelijke buurtanarchist
Spreekt dit je aan? Deel deze pagina met je netwerk, zodat mijn werk nog meer mensen bereikt! Bij voorbaat dank…